BABARE PERANG KEMBANG LAN LAKUNE SATRIYA

Wayang minangka warisan budaya adiluhung sing kebak pralambang lan mengku makna filosofi tataran luhur. Crita wa­yang salakon dadi gegambaran lelakon uripe manungsa. Perang kembang klebu salah sijine adegan jroning lakon wa­yang, yaiku campuhing yuda antarane satriya bambangan klawan raseksa.

Ing pewayangan gagrag Surakarta lakune perang kembang neng­sem­ake banget. Awit saka kaprigelane ki dha­lang perang iki katon urip lan ora kalah rame yen ditandhingake perang-perang liyane.

Adegan perang kang mengku makna filosofi samesthine entuk apresiasi sing dhuwur dening penonton, nanging ema­ne isih adoh saka pangarep-arep kase­but. Wong saiki luwih seneng nonton dhagelan Limbuk-Cangik lan dhagelan panakawan. Bareng panakawane ram­pung, akeh sing mulih, ora kepengin nek­seni perange satriya lumawan buta cakil sakancane.

“Perang kembang kuwi maknane pe­range manungsa karo napsune. Titik” Tanpa dituturi, racake penonton wis apal makna filosofi iku. Ananging, benera ka­ya ngono, apa mung tekan semono mak­nane perang kembang? Apa isih bisa dikaji makna sing luwih jero?

Kanthi cara mbayangke lan manjing jroning kahanane lelakon, kita bisa ngre­sepi swasana lan necep makna filosofine perang kembang. Mula, ayo bebarengan nggiring angen-angen marang kahanan sing diucapake ki dhalang ing ngisor iki.

Satriya lan Raseksa

“Sigra eneng ening awas eling jro­ning batos, risang bagus. Karana mele­nging cipta, rasa lan karsa wus kuwawa denira manjing madyaning wana gung liwang-liwung. Ya ing kono dununge wana angker kepati, werit awingit, jalma mara jalma mati, sato mara angemasi.

Kacihna gumelare wana, lamun sina­wang ing netra walaka sayekti peteng dhe­het lelimengan. Parandene, mung­guh­ing satriya trahing kusuma kaya ka­hanan ing gagat rahina. Laju tindake ana­lasak wana tan metung pringga bayaning marga.

Amung sagebyaring thathit, lampah­ira dumugi dlanggung prapatan, cinegat dening rota raseksa ing catur keblat. Pra­mana paningale sang pekik tan kasama­ran marang para raseksa pangawake nap­su patang prakara.

Buta cakil gegambarane napsu supi­yah. Napsune manungsa kang mendem kaelokan, nguja kasenengane, njurung ing ulah asmara. Ya napsu supiyah sing njalari manungsa kepengin ketok bagus-ayune, ngepolke anggone dandan. Ngi­ngar-nginger awak, merat-merot lan me­sam-mesem sangarepe pangilon. Yen mlaku digawe-gawe, klecam-klecem nga­tonake sumehe supaya oleh panga­lembana. Napsu supiyah nyurung pepe­nginan ngrasa bungahing ati, nyetel tape recorder seru ora empan mapan ing ka­hanan, seneng guyon sembranan lan gu­muyu lakak-lakak. Kulina mara sanja golek pemareme ati, lelungan plesir amung kanggo nyenyeneng rasa. Napsu supiyah aweh daya tresna lan asih ma­rang sasamaning titah, ngobarake ge­nine asmara, Keladuking patrap ma­nung­sa banjur laku sedheng, ngrudapek­sa laku jina marang bocah.

Buta rambut geni ya napsu amarah. Napsune manungsa kang nuwuhake ham­beg lan greget ing tumindak. Krekat jail methakil, wani laku cidra angucap dora, mbidhung api rowang, Gampang serik drengki srei lan kebrongoting ati, ngumbar angkara tanpa wates, tegel ngi­langi nyawa.

Buta galiyuk pangawake napsu alua­mah. Ya napsu srakah, sabarang gawe kanggo mikolehake dhiri pribadi. Dhe­men memangan, samubarang kolu kang­go ngebaki wadhuk. Napsu sing karepe bisa sugih mblegedhu, numpuk bandha, banjur nekad korupsi bandhane nagara. Napsu melik gelare kadonyan, mendem drajat lan pangkat, satemah laku adi­gang, adigung, adiguna.

Buta terong gegambaran mayane nap­su mutmainah. Napsu kang con­dhong jujur tulusing batin. Maya ateges samar, mujudake anane niyating ati kang tanpa rasa lan madhahi napsu tri praka­ra. Niyat kang maya lamun sinasapan dening dayaning napsu supiyah, amarah, lan aluamah, mahanani mring pakarti. Mula jere manungsa mono bisaa ne­nim­bang ing akal lan budine.

Kocap. Gya tumandang buta cakil anggemprang-nggemprang, anyerang mengsah binarungan kumuda rangsang. Abang kawelagar yaksa rambut geni krura kagiri-giri ngajap bilahi. Gedrug-gedrug raseksa galiyuk sora manguwuh mungsuh, anubruk ngaruk. Gentoyang-gentoyong solahe buta terong, nanging galake kaya singa barong.

Prayitna sang bagus mring krodhane mengsah, sethithik tan ngrasa gigrig. Tekane gora godha amung kinarya da­dya sarana aneter jiwa kasatriyane. Ba­wane satriya kang limpad nranggulangi saliring kewuh, dhasar prawira sekti mandraguna, trengginas trampil ing ju­rit, sakehe bebaya gya tinandangan, sa­kedhap wus prapteng lampus”.

Mangkono mau ujare ki dhalang mi­nangka pralambang anane napsu ing pri­badine manungsa. Perang kembang iku adegan wayang versi Jawa sabab buta cakil lan kancane asli riptane wong Ja­wa, semono uga makna filosofine.

Matine raseksa ing perang kembang nelakake sirepe napsu, dudu ilange nap­su, sabab sasuwene urip ing alam donya manungsa isih mbutuhake napsu kase­but. Satriya unggul nglawan raseksa nggam­barake manungsa sing bisa ngen­dhaleni hawa napsune lan ngereh priba­dine tumuju mring kautaman.

Lakon Wahyu

Ing Mahabarata crita sing magepokan karo wahyu kaprajan, kocape Arjuna ka­sil anggadhuh wahyu makutharama, de­ne Abimayu kuwat nampani wahyu ca­kra­ningrat. Sadurunge ngalap wahyu sa­triya loro iku nindakake perang kembang nglawan raseksa. Bab iki ateges sakehe sedya utama kudu adhedhasar tulusing batin, menebing pikir lan sumelehing ra­sa kanthi bisa nyerep gora godha har­dane napsu pribadi.

Mligi ing lakon wahyu Makutharama, sawise nyirnakake raseksa Arjuna ne­rus­ake laku, munggah gunung Suwela­giri manjing padhepokan Kutharunggu ing tengahe alas kang kaapit jurang ce­rung saperlu ngalap wahyu. Laku mung­gah gunung diwerdeni wani rekasa am­rih katekan sedyane. Kasembadane ge­ga­yuhan tinuku kanthi sarana gedhene lelabuhan, bebasan ateken janggut suku jaja, tetep dilakoni.

Wahyu iku kanugrahan kang ora wu­jud. Tumurune wahyu ora kena diprusa, sabab satemene wahyu sing duwe we­wenang milih sejatine satriya kayadene curiga milih warangkane.

Wahyu Makutharama mujudake ilmu pangageme Ramawijaya nalika dadi ratu ing Pancawatidhendha. Pepakem iku isi wolung laku kang disebut Hasthabrata. Hastha wolu brata laku, ya laku wolung prakara sing diugemi lan ditindakake dening ratu kang ambawani para nayaka lan kawula sanagara.

Kang klebu laku wolung perkara yaiku laku hambege kisma, tirta, samirana, samodra, candra, baskara, dahana, lan wukir. Hasthabrata mengku surasa le­labuhan utama mungguhing nalendra, yaiku kudu tumindak murah asih, lembah manah, taliti, sabar, amadhangi, anda­yani, angrampungi lan teguh santosa.

Kanthi nindakake Hasthabrata maha­nani Ramawijaya kaaran widagda ma­ngembat praja lan disuyudi dening ka­wula. Tapak tilas lelabuhane Ramawija­ya mangkono iku kang banjur kasebut wahyu Makutharama pikukuhing praja.

Babare Lelakon

Awit saka tulusing budi lan temene pa­ngudi, Arjuna pantes nampani wahyu Makutharama kang diwedharake bega­wan kesawasidhi kang dhedhepok ing Kutharunggu. Adegan Arjuna nampa we­jangan minangka babare lelakon ya lakune Arjuna anggone ngalap wahyu. Wejangan kang wis ditampa iku saban­jure dadi pepakem pikukuhing praja mung­guhing ratu saka tedhak-turune Arjuna.

Crita wayang kasebut minangka ge­gambaran tumrape manungsa. Perang kembang bisa sawayah-wayah uga ing sadhengah papan dilakoni manungsa, sanajan ora rumangsa. Babare perang kembang kari mbiji menang lan orane ma­nungsa anggone perang klawan nap­sune dhewe. Yen bisa ngredhem napsu ateges menang, nanging yen isih diereh napsune tegese kalah.

Kejaba nglawan napsune dhewe, manungsa uga ngadhepi napsune wong liya ing urip saben dinane. Ya ing kanya­tan ngene iki manungsa diteter jiwa ka­satriyane ing lelakon uripe. Mula jroning urip bebrayan manungsa bisaa tansah eling lan waspada, nggedhekake tepa slira, lan ora ninggal duga prayoga.

Babare lelakone manungsa sesam­bu­ngan karo gegayuhan lan pakaryan sing dadi tanggung jawabe. Kasil lan orane mujudi gegayuhan lan kwajibane mertandhani babare lelakon ing uripe manungsa.

Wektu cedhak iki nagara kita arep duwe gawe pilihan presiden. Calon-ca­lon presiden iku kayadene satriya kang ne­dheng-nedhenge ngalap tumurune wahyu. Pancen ora gampang dadi presi­den, akeh godha rencanane lan bisa teka saka ngendi wae. Ananging tumrape jiwa satriya ora ana gendhing serik merga kesirik, ora kemba sanajan diundhama­na. Lakune satriya mung ngener jatining sedya anyangkul sesanggeman lan le­labuhan utama.

Sapa kang pantes nampa wahyu? Bab iki isih dadi cangkriman sing durung gumathok batangane. Prayogane disek­se­ni wae, sapa sejatine satriya lan kepiye babare lelakon iki.

http://www.panjebarsemangat.co.id